دریاچه‌های خشک‌ شده، فلامینگوهای مرده و "لیزاب یا موسیلاژ دریایی"؛ رویدادهای شدید آب و هوایی در ترکیه طی سال گذشته زنگ خطر تغییرات اقلیمی را برای این کشور به صدا در‌آورده‌اند.

این در حالی است که سیاست‌های زیست‌محیطی دولت در واکنش به چالش‌های بوجود آمده به دلیل ناکارآمدی مورد انتقاد قرار گرفته‌اند.

ترکیه تنها کشور عضو گروه ۲۰ است که توافق‌ پاریس را به رسمیت نمی‌شناسد؛ توافقی که طبق آن میزان افزایش گرمای زمین "در مقایسه با دوره ماقبل صنعتی" باید "به میزان قابل توجهی کمتر از دو درجه سانتی‌گراد" باقی بماند.

رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه پیامدهای منفی تغییرات اقلیمی را به رسمیت شناخته و گفته این رویدادها نشان از "خطرات بزرگ‌تر" در آینده دارند.

اما مسئولین کشور می‌گویند آنکارا برای مقابله با تغییرات اقلیمی و همین‌طور به رسمیت شناختن توافق پاریس به کمک‌های جهانی بیشتری نیاز دارد.

چه اتفاقی افتاده؟

سال ۲۰۲۰ بیش از ۱۰۰۰ مورد رویداد شدید آب و هوایی در ترکیه به ثبت رسید که در رسانه‌ها از آن به عنوان "رکورد بی‌سابقه" یاد شد.

در حالی که طبق گزارش‌ها سال ۲۰۲۰ "سومین سال گرم" تاریخ ترکیه بعد از ۱۹۷۱ بود، دمای هوا در منطقه جزیره واقع در جنوب شرقی این کشور طی ماه ژوئیه به شکلی بی‌سابقه بالا رفت و به ۴۹/۱ درجه سانتیگراد رسید.

بنا بر گزارش‌ها در ماه ژانویه آب ذخایر پرجمعیت‌ترین شهر ترکیه یعنی استانبول به "پایین‌ترین سطح خود طی ۱۵ سال گذشته" رسید.

گزارش‌ها همچنین از خشک شدن دلتای رودخانه‌ها و مرگ هزاران ماهی در چندین استان این کشور خبر می‌دادند. در ماه ژوئیه‌ هم گزارش شد خشکسالی و انجام عملیات آبیاری به مرگ هزاران بچه فلامینگو در دریاچه توز منجر شده است.

در عین حال گزارش‌ها از افزایش تعداد دفعات وقوع سیل در این کشور، به خصوص در منطقه دریای سیاه حکایت دارند. بارش‌های شدید اخیر سیل‌های ناگهانی مرگباری به همراه داشته که به دنبال آن‌ها صدها نفر مجبور به تخلیه محل زندگی خود شده‌اند.

دانشمندان می‌گویند جو گرم‌تر می‌تواند رطوبت بیشتری را در خود نگه دارد و این مساله طوفان‌ها و سیل‌های ناگهانی شدیدتر به همراه خواهد داشت.

در ماه ژوئن امسال، افزایش دمای آب و آلودگی صنعتی در کنار برخی عوامل دیگر،‌ باعث گسترش نگران‌کننده یک لایه ضخیم از ماده‌ای لزج و مخاط مانند به نام موسیلاژ یا لیزاب در امتداد دریای مرمره شد.

به گفته کارشناسان این اولین باری است که در آب‌های ترکیه موسیلاژی با این غلظت مشاهده می‌شوند. دانشمندان می‌گویند دمای بالاتر از متوسط آب، در کنار آلودگی خانگی و صنعتی به شکل‌گیری و گسترش موسیلاژ کمک می‌کند.

پیامدها

محمد امین بیرپینار، مذاکره‌کننده ارشد اقلیمی ترکیه ماه آوریل در مجلس این کشور گفت تغییرات آب و هوایی روی دسترسی به غذا تأثیر گذاشته است.

او ضمن اشاره به بالا رفتن قیمت ماهی به دلیل افزایش دما در دریای سیاه گفت وقوع سیل ممکن است بر محصولات اصلی این منطقه از جمله فندق تاثیر بیشتری بگذارد.

کشاورزان در مناطق مرکزی ترکیه در رابطه با تاثیر خشکسالی بر تولید غذا هشدار داده و گفته‌اند دیگر نمی‌توانند از رودخانه‌ برای آبیاری زمین‌هایشان استفاده کنند.

سدات باشکاواک، عضو اتحادیه کشاورزان ماه مه در روزنامه چپ‌گرای اورنسل نوشت:‌ "خشکسالی تقریبا تمامی نقاط کشور را تحت تاثیر قرار داده و بیشترین آسیب را به استان‌های جنوب شرقی و مرکزی وارد کرده است. این مشکل هنوز هم گسترده است و حالا به یک فاجعه تبدیل شده است."

باشکاواک گفت: "خشکسالی در کشاورزی تأثیری دومینویی دارد. وقتی محصولات زراعی را تحت تاثیر قرار بدهد، روی محصولات دامی هم اثر خواهد گذاشت چون دام غذا در اختیار نخواهد داشت."

نقشه خدمات هواشناسی دولتی ترکیه در سال ۲۰۲۱ نشان می‌دهد شرق و جنوب‌شرقی این کشور بیش از سایر مناطق از خشکسالی آسیب دیده‌‌اند. این‌ها مناطق کمتر توسعه‌یافته کشور هستند که جمعیت بزرگی از اقلیت کرد را در خود جای داده‌اند.

پوشش رسانه‌ای چگونه است؟

به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر گزارش‌های مربوط به آب و هوا در رسانه‌های ترکیه افزایش یافته هر چند به ندرت از تغییرات اقلیمی به عنوان محرکی برای وضعیت بد آب و هوایی یاد می‌شود.

رسانه‌ها در گزارش‌های خود در رابطه با کاهش سطح آب ذخایر کشور در ماه ژانویه، بیشتر روی خشکسالی تمرکز کردند و به ندرت از تغییرات اقلیمی به عنوان دلیل احتمالی این رویداد نام بردند.

شبکه خبری خصوصی ان‌تی‌وی برنامه‌ای آموزشی در رابطه با راه‌های صرفه‌جویی در مصرف آب پخش کرد و مجری این برنامه به بینندگان گفت موقع مسواک زدن، اصلاح صورت یا شستن ظرف‌ها، شیر آب را باز نگذارند.

همزمان با هشدارها در رابطه با گسترش لیزاب دریایی در ماه ژوئن، برخی رسانه‌های حامی دولت در ابتدا استفاده بیش از حد خانواده‌ها از مواد شوینده در دوران قرنطینه را دلیل وقوع این اتفاق دانستند.

این در حالی است که طی هفته‌های پس از آن هم رسانه‌های موافق و هم رسانه‌های مخالف دولت بیشتر روی نظرات دانشمندان و زیست‌شناسان دریایی تمرکز کردند که وقوع این پدیده را با افزایش دمای آب در نتیجه تغییرات اقلیمی مرتبط می‌دانستند.

شبکه‌های حامی مخالفان دولت هم از تغییرات اقلیمی به عنوان دلیل وقوع سیل در شمال ترکیه و آلمان یاد کردند.

واکنش مسئولان کشور

مقام‌های ترکیه به ندرت با فجایع زیست‌محیطی به عنوان پیامدهای تغییرات اقلیمی برخورد می‌کنند و برای مقابله با آن‌ها اغلب به دنبال راه‌حل‌های کوتاه مدت هستند.

رجب طیب اردوغان ضمن ستایش از کاشت میلیاردها درخت توسط دولت طی ۱۸ سال اخیر، گفته پیش‌بینی می‌کند تا سال ۲۰۲۳ میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای در این کشور ۲۱ درصد کاهش یابد.

از سوی دیگر امینه اردوغان، بانوی اول کشور به یکی از شخصیت‌های اصلی در زمینه مسائل زیست‌محیطی تبدیل شده است. او در ۲۰۱۷ مدیریت پروژه ملی "زباله صفر" را برعهده داشت که در نتیجه آن در ۲۰۱۹ برای استفاده از کیسه‌های پلاستیکی جریمه در نظر گرفته شد.

ترکیه تا کنون چندین سند راهبرد تغییر اقلیم آماده کرده و در حال تهیه یک قانون اقلیمی است. با این حال کارشناسان این اقدامات را کافی نمی‌دانند.

رجب طیب اردوغان ماه آوریل در اجلاس جهانی تغییرات اقلیمی گفت ترکیه "تقریبا هیچ مسئولیت تاریخی" در افزایش گازهای گل‌خانه‌ای ندارد اما از جمله کشورهایی‌است که بیشترین آسیب را از تغییرات اقلیمی دیده است.

او در ادامه گفت: "ترکیه به مشارکت در مبارزه با تغییرات اقلیمی ادامه خواهد داد به این شرط که از حقوق مساوی با سایر کشورهایی برخوردار باشد که از نظر اقتصادی هم‌سطحش هستند."

آنکارا در دور قبلی مذاکرات اقلیمی سازمان ملل خواستار منابع مالی جهانی بیشتر برای مقابله با تغییرات اقلیمی شد و به نظر می‌رسد در کنفرانس اقلیمی موسوم به "سی‌او‌‌پی۲۶" در گلاسکو هم همین را در اولویت قرار دهد.

بیرپینار، مذاکره‌کننده ارشد اقلیمی در ۲۰۲۰ گفت ترکیه برای دستیابی به "استاندارد اتحادیه اروپا" در زمینه مسائل زیست‌محیطی حدود ۸۰ میلیارد یورو بودجه نیاز دارد.

چه پیش خواهد آمد؟

ترکیه به عنوان یک اقتصاد در حال توسعه که به شدت روی ساخت و ساز تمرکز دارد، در همسو‌سازی سیاست‌های خود با اقتصاد سبز بسیار کند عمل کرده است.

بنا بر گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در ماه مارس ۲۰۲۰، طی دهه گذشته تولید برق از منابع تجدیدپذیر در ترکیه تقریبا سه برابر شده است. با این حال این کشور همچنان به شدت به سوخت‌های فسیلی متکی است.

اما به نظر می‌رسد در بحبوحه حوادث هشداردهنده زیست‌محیطی سطح آگاهی عمومی نسبت به مسائل اقلیمی در این کشور هم افزایش یافته است.

بیرپینار در ماه آوریل از افزایش ۸۵ درصدی تعداد افرادی که در ترکیه "به تغییرات اقلیمی اعتقاد دارند"، خبر داد.

آتش‌سوزی‌های اخیر در جنگل‌های این کشور هم احتمالا باعث افزایش آگاهی نسبت به خطرهای ناشی از بالا رفتن درجه حرارت زمین خواهد شد.

دوگانای تولونای، مدرس دانشکده جنگلداری دانشگاه استانبول گفت: "تعداد موارد آتش‌سوزی جنگل‌ها در سال‌های اخیر به طور پیوسته افزایش یافته است … تغییرات اقلیمی خطر آتش‌سوزی را افزایش می‌دهد و جلوگیری از پیش‌روی سریع آن را دشوارتر می‌کند. "

احسان چیچک، استاده دانشگاه آنکارا در گزارش خود برای مجلس ترکیه نوشته خشکسالی "در ۱۰۰ سال آینده ۱۰ برابر بدتر خواهد شد. "

بیرپینار هم هشدار داده با بالا رفتن سطح دریا، ممکن است عمارت‌های حاشیه آب در تنگه معروف بسفر تا پایان قرن زیر آب بروند.

هنوز هم سوال‌های زیادی در رابطه با واکنش ترکیه نسبت به تغییرات اقلیمی وجود دارد اما به نظر می‌رسد ضرورت اقدام در این رابطه هر روز در این کشور بیشتر می‌شود.