در حالی که حتی پیش از تکمیل عقب‌نشینی نیروهای آمریکایی از افغانستان گروه طالبان به سرعت در میدان نبرد پیشروی می‌کند، این سوال که چه کسی می‌ماند و چه کسی می‌رود بار دیگر در راس برنامه‌های سفارتخانه‌های خارجی در افغانستان قرار گرفته است.

در یک زمستان سخت کابل در بحبوحه جنگ سرد، "اخطار نهایی" سفارت بریتانیا در افغانستان که روی یک برگ کاغذ مرغوب نوشته شده بود به من تحویل شد. کاردار سفارت نوشته بود: "باید به شما توصیه کنم که افغانستان را بدون تأخیر و در حالیکه پروازهای عادی هنوز ادامه دارد ترک کنید."

یازده روز بعد در یک روز برفی در ۳۰ جنوری/ژانویه ۱۹۸۹ شاهد بودیم که کاردار ایالات متحده در یک مراسم ساده اما بسیار پرمعنی پرچم ایالات متحده در محل سفارتخانه را با رعایت تشریفات پایین آورد.

قرار بود ظرف چند هفته اتحاد شوروی پس از یک دهه درگیری نظامی فاجعه‌بار در افغانستان نیروهای خود را از این کشور خارج کند و هدف کشورهای غربی از خروج سفارتخانه‌هایشان ابراز ناخرسندی نسبت به دولت تحت حمایت شوروی در افغانستان بود.

بریتانیا درهای مجتمع ساختمان سفارتخانه خود در کابل را که زمانی "بهترین در نوع خود در آسیا" توصیف شده بود بست.

استیون ایوانز، سفیر پیشین بریتانیا در افغانستان که در آن زمان مامور میز افغانستان در وزارتخارجه بود، به یاد می‌آورد: "مقامات وزارتخارجه احساس می‌کردند که چاره ای جز این ندارند حتی اگر کارمندان سفارت مشتاق ماندن و ادامه کار باشند."

دولت‌های آمریکا و بریتانیا هر دو قول دادند که به زودی باز خواهند گشت، اما سفارتخانه‌های آنها تا زمان حمله ائتلاف به به رهبری ایالات متحده در سال ۲۰۰۱ و سرنگونی طالبان همچنان بسته ماند.

اکنون، با پایان یافتن مأموریت نظامی نزدیک به ۲۰ ساله ناتو و خروج نیروهای خارجی، بازهم مسئله ماندن یا رفتن دوباره در راس دستور کار نمایندگان کشورهای خارجی قرار گرفته است.

آقای ایوانز با انعکاس نظری که منعکس کننده دیدگاه ابراز شده در سفارتخانه‌های مسقر در پشت دیوارهای ضد انفجار و حلقه‌های سیم خاردار است تاکید دارد که "در حال حاضر، ما مطلقا نمی‌خواهیم با بستن سفارتخانه‌های خود همان پیامی را به دولت کنونی افغانستان ارسال کنیم که در سال ۱۹۸۹ برای دولت وقت افغانستان ارسال کردیم مگر اینکه برای چنین کاری دلیل امنیتی اساسی وجود داشته باشد."

اما شتاب بیش از انتظار نیروهای ایالات متحده برای خروج، و سرعت غیرمنتظره تسلط طالبان بر ولسوالی‌ها، حتی بدون در نظر گرفتن وحشت از شیوع کرونا نوعی عدم اطمینان را هم به این آمیزه افزوده است.

برنامه‌های خروج به طور مداوم به روز می‌شود، تعداد کارکنان باقیمانده - هم به واسطه کرونا و هم به خاطر نگرانی‌های امنیتی - مرتبا کاهش می‌یابد و چمدان‌ها هم بسته می‌شود تا در صورت لزوم آماده باشد. همراه روزهای آرامش خیال، روزهای نگرانی هم وجود دارد.

یک دیپلمات اروپایی با ابراز تاسف می‌گوید: "توجه تمام دولت‌های ما در حال حاضر به موضوع امنیت است و طی چند ماه گذشته در کابل، همه ما درباره امنیت صحبت کرده‌ایم زیرا همه ما در اینجا سرمایه‌گذاری کرده و می‌خواهیم اینجا بمانیم."

این هفته آخرین دیپلمات‌های بلژیکی در کابل بدرود گفتند، استرالیایی‌ها در ماه مه مغازه‌شان بستند، فرانسوی‌ها تقریبا رفته‌اند و بریتانیایی‌ها هم مثل بقیه دائما اوضاع را ارزیابی می‌کنند.

افغان‌هایی که به دیپلمات‌های مضطرب کمک می‌کنند، مترجمانی که زبان و فرهنگ را برای نیروهای خارجی ترجمه می‌کنند، و بسیاری از افغان‌های آسیب‌پذیر و گرفتار در شهری با قطع برق مکرر و فشار بی پایان، هر حرکت سفارتخانه‌ها را به عنوان نشانه‌ای از آنچه که در پیش است نظاره می‌کنند.

مقدسه یوریش، معاون سابق وزیر تجارت که حالا مدیر اجرایی یک شرکت عمده ارتباطات در کابل است می‌گوید: "اگر به این کشور مرتبا گفته شود که سرنوشتش شکست است، دیگر چه امیدی برای افغان‌های گرفتار باقی می‌ماند که به گزینه دیگری دل ببندند؟"

هنگامی که دولت استرالیا در ماه مه اعلام کرد که سفارت خود را در کابل تعطیل می‌کند، این اعلامیه باعث ناراحتی در میان افغان‌ها شد هرچند استرالیا ابراز امیدواری کرد که بستن سفارتخانه موقتی است. این بار به نشانه پیشرفت زمان، سفارت بریتانیا به جای ارسال نامه اخطار، توییتی برای اتباع این کشور در افغانستان فرستاده و هشدار داده که "هرچه زودتر" این کشور را ترک کنند.

خانم یوریش با تأسف می‌افزاید: "متأسفانه این وضعیت حاکی از یک پژواک بین‌المللی است و به نظر می‌رسد جهان خارج برای توجیه گناه خود در عقب‌نشینی و ترک مسئولیتش به این پیش‌بینی متوسل شده که جنگ داخلی در پیش است." خیلی از افغان‌ها هم نگران تشدید جنگ هستند.

باز هم، بریتانیایی‌ها چشم به آمریکایی‌ها دوخته‌اند، بسیاری از ماموران خارجی دیگر هم همینطور. ایالات متحده می‌گوید مثل خیلی از جاهای دیگر، در حال برنامه‌ریزی است تا چند صدها نفر از نیروهای خود را برای حفط امنیت سفارتخانه خود در محل نگه دارد.

اما حتی این هم مخاطره‌آمیز است. این هفته ، سخنگوی طالبان در گفتگو با بی‌بی‌سی تکرار کرد که هرگونه حضور نیروهای خارجی به عنوان "ارتش اشغالگر" تلقی می‌شود. طالبان اصرار دارند که این نقض توافق ایالات متحده و طالبان است که زمینه را برای عقب‌نشینی آمریکاییان در حال حاضر فراهم کرد.

سهیل شاهین، سخنگوی طالبان، در پاسخ به این سئوال تأکید می‌کند: "در جریان مذاکرات با ایالات متحده، درباره همه این موضوعات بحث شد و در نهایت، طرف آمریکایی موافقت کرد همه نیروها، مستشاران، مربیان و سایرین را از کشور خارج کند."

طالبان که مایلند مشروعیت بین‌المللی خود را افزایش دهند، حرکات سفارتخانه‌ها را زیر نظر دارند. ماه گذشته که توماس نیکلاسون، نماینده ویژه اتحادیه اروپا در افغانستان نگرانی‌های امنیتی را با رهبران طالبان مستقر در دوحه در میان گذاشت، آنها ظرف چند ساعت بیانیه‌ای منتشر و در آن بر محافظت از نمایندگی‌های دیپلماتیک و سازمان‌های امدادرسان خارجی در کابل تاکید کردند.

اما همه مطمئن نیستند که آنچه را که یک دیپلمات غربی "واژه‌های صیقل خورده دیپلماتیک" در دوحه نامیده از سوی فرماندهان طالبان در محل نیز رعایت شود. و در حالیکه طالبان می‌خواهند نمایندگان دیپلماتیک جهان در کابل بمانند، نمی‌خواهند آنها به وظیفه خودشان که حمایت از دولت مستقر در کابل است عمل کنند.

برخی از نمایندگی‌های خارجی که اکنون در خارج از محوطه امنیتی موسوم به منطقه سبز مستقر هستند قصد دارند به داخل منطقه منتقل شود. نروژ قبول کرده است که یک بیمارستان صحرایی مورد استفاده دیپلمات‌ها و امدادگران خارجی را تا بهار سال آینده فعال نگاه دارد. امید این است که تا آن زمان یک بیمارستان غیرنظامی ایجاد شده باشد.

حیاتی‌تر از همه، فرودگاه بین‌المللی کابل است که برای افغان‌ها نیز جنبه حیاتی دارد و در شرایطی که کسی نمی‌خواهد پیش بیاید، مرز نهایی خروج از افغانستان خواهد بود.

حفاظت از فرودگاه بین‌المللی حامد کرزی اکنون برعهده نیروهای ترکیه و آمریکا به عنوان اعضای ناتو است. امید این است که ترکیه با رسیدن به توافق دوجانبه با دولت افغانستان، به این ماموریت خود ادامه دهد.

اما حتی در این دقایق آخر هم حتی بدون در نظر گرفتن حکم نهایی طالبان در مورد باقی ماندن نیروهای خارجی، گفتگوهای دشوار با آنکارا درگیر مسائل سیاسی، امنیتی و حقوقی شده است. البته مقامات ناتو ابراز اطمینان می‌کنند که می‌توان به نتیجه رسید.

بنابراین بیشتر سفارتخانه‌ها اکنون در تلاشند تا نشان دهند که سر جای خود باقی هستند.

هنگامی که گزارش‌های رسانه‌ها در مورد شروع برنامه‌ریزی سفارت آمریکا برای تخلیه کارکنانش افزایش یافت، این سفارتخانه در حساب توئیتری خود تأکید کرد: "سفارت ایالات متحده در کابل باز است و باز خواهد ماند".

یک دیپلمات غربی تأکید می‌کندکه "سفارتخانه‌ها در کابل باقی خواهند ماند" اما می‌افزاید: ما در شرایط حساسی هستیم و روزانه اوضاع را رصد می‌کنیم و البته امنیت کارکنان سفارتخانه از اهمیت بالایی برخوردار است."

دیپلمات دیگری در کابل اظهار داشت "سفارتخانه‌ای که باید زیر نظر داشت، سفارت بریتانیاست." او می‌افزاید: "این موضوع فقط مختص سفارتخانه‌های غربی نیست بلکه حتی سفیر چین هم تلویحا ابراز تمایل کرده در مورد موضوعات امنیتی گفتگوی بیشتری صورت بگیرد."

محوطه سفارت بریتانیا، درست در داخل منطقه سبز، از برخی سفارتخانه‌ها بزرگتر، اما به اندازه اکثر سفارتخانه نزدیکتر است بنابراین به آن به عنوان سرکرده نگاه می‌شود.

و همه چشم‌ها - چه افغان و خارجی - به وضعیت امنیتی دوخته شده که به سرعت در حال تغییر است.

تمیم عاصی، معاون سابق وزیر دفاع افغانستان که اکنون ریاست انستیتو مطالعات جنگ و صلح در کابل را بر عهده دارد، ارزیابی می‌کند که "بسیاری از مناطقی که طالبان تصرف کرده‌اند از نظر استراتژیک مهم نیستند، اما برای اهداف تبلیغاتی اهمیت دارند." او می‌افزاید: "فصل بعدی جنگ شامل نبرد بر سر شهرها خواهد بود."

در جنگی که روایت آنچه که در صحنه نبرد روی می‌دهد به همان اندازه خود حوادث واقعی می‌تواند مهم باشد، حالا تلاش نمایندگی‌های سیاسی خارجی حفظ آرامش و تا آنجا که ممکن است، ادامه کار است.